سیمان از جمله محصولاتی است که در سند راهبردی وزارت صنعت، معدن و تجارت در میان ۱۱ پیشران صنعتی قرار گرفته و با توجه به ظرفیت‌های موجود در کشور برای این محصول استراتژیک دستیابی به جایگاه سوم در جهان با ظرفیت تولید سالانه ۱۲۰ میلیون تن و رتبه اول در صادرات جهانی و ظرفیت تولید در منطقه در سال ۱۴۰۴ پیش‌بینی شده است. هدف‌گذاری صورت گرفته برای این صنعت استراتژیک در حالی است که بررسی روند ۱۱ ساله تولید این صنعت از افت روند تولید در مقابل ظرفیت ایجاد شده در کشور حکایت دارد. به گزارش دنیای اقتصاد، به‌طوری که می‌توان گفت مقایسه تولید، تحویل و وضعیت انباشت محصول در مجموع بیانگر مازاد عرضه بر تقاضا در بازار داخل است که این روند موجب غیرفعال شدن برخی از ظرفیت‌های موجود در کشور شده است. رکود به وجود آمده در بازار مسکن از یکسو و چالش‌های به وجود آمده در بازارهای صادراتی از سوی دیگر از جمله دلایلی است که فعالان این صنعت کاهش تقاضا در بازار داخلی و جهانی سیمان را به آن نسبت می‌دهند و معتقدند تا زمانی که گامی برای عبور از چالش‌های مذکور برداشته نشود شاهد مازاد تولید این محصول استراتژیک در کشور خواهیم بود.
براساس ارزیابی‌های صورت گرفته با افزایش نرخ رشد ۹/ ۴ درصدی مصرف سیمان تا سال ۲۰۱۸ سرانه مصرف جهانی سیمان از ۵۳۹ کیلوگرم به ۶۴۰ کیلوگرم خواهد رسید و با توجه به نرخ رشد، مصرف سیمان تا سال ۲۰۱۸ به میزان ۴/ ۹ درصد خواهد رسید. به عبارت دیگر، سرانه مصرف جهانی از ۵۳۹ کیلوگرم به ۶۴۰ کیلوگرم افزایش خواهد یافت و با توجه به افزایش مصرف سیمان ایران نیز باید گام‌هایی را برای افزایش سهم خود در بازار جهانی بردارد. براساس آمار اعلام شده ظرفیت تولید سیمان در ایران در سال ۹۴ برابر با ۸۰ میلیون تن بوده و با توجه به ارزیابی‌های صورت گرفته سیمان تولید شده در سال جاری باید به ۹۰ میلیون تن برسد.
روند تولید سیمان
حال با توجه به گزارش منتشر شده از سوی وزارت صنعت، معدن و تجارت می‌توان گفت متوسط رشد ظرفیت و تولید سیمان در فاصله سال‌های ۸۵ تا ۹۵ به ترتیب برابر با ۶/ ۴ و ۸ درصد بوده، به‌طوری که سیمان تولید شده در سال ۸۵ برابر با ۳/ ۳۵ میلیون تن بوده رقمی که با گذشت یک دهه در سال ۹۵ به ۹/ ۵۷ میلیون تن رسید.
بررسی ظرفیت موجود در کشور در سال‌های مذکور بیانگر آن است که در این دوره ۱۱ ساله ظرفیت تولید سیمان رشد قابل توجهی داشته اما تولید نتوانست همگام با ظرفیت پیش رود. به‌طوری که در این دوره ظرفیت ایجاد شده از ۸/ ۳۵ میلیون تن در سال ۸۵ به ۵/ ۸۳ میلیون تن در سال ۹۵ رسیده است.
از سوی دیگربراساس گزارش منتشر شده نسبت تولید به ظرفیت در سال ۸۵ برابر با ۶/ ۹۸ درصد بوده که با افزایش ظرفیت این نسبت کاهش یافته و در سال ۹۱ به ۷/ ۹۱ درصد و در سال ۹۵ به کمترین میزان خود یعنی ۳/ ۶۹ درصد رسیده است. علت این افت را می‌توان در رکود شدید در بخش مسکن و کاهش تقاضای صادراتی در کشورهای همسایه به دلیل جنگ‌های داخلی تحولات منطقه‌ای و سیاست‌های تعرفه‌ای آنها جست‌وجو کرد. به‌طور کلی متوسط نسبت تولید به ظرفیت یا ظرفیت بالفعل سیمان کشور در یک دهه گذشته برابر با ۸۲ درصد بوده است.
آمارهای منتشر شده از سوی وزارت صنعت، معدن و تجارت بیانگر آن است که بیشترین اختلاف میان ظرفیت تولید و تولید محقق شده در سال ۹۵ صورت گرفته است. در این سال ظرفیت پیش‌بینی شده برابر با ۵/ ۸۳ میلیون تن بوده این در حالی است که مجموع سیمان تولید شده در کشور برابر با ۹/ ۵۷ میلیون تن بوده است.
هدف‌گذاری‌های سیمانی
از سوی دیگر از سیمان همواره به‌عنوان یکی از مهم‌ترین عناصر توسعه‌ای در تامین زیرساخت‌های اقتصادی کشور یاد می‌شود، به‌طوری که بین فرآیند رشد اقتصادی و سرانه مصرف سیمان در هر کشور، همبستگی بالایی وجود دارد.
این همبستگی در ایران بیش از ۹۵ درصد است که این نسبت نشان دهنده رابطه خطی و از نوع مثبت بین ارزش افزوده سیمان و تولید ناخالص ملی است و این امر بیانگر اهمیت بالای این صنعت در کشور است. از سوی دیگر سیمان به دلیل کاربردهای فراوان و اهمیت تولید در بخش زیرساخت‌های توسعه‌ای هر کشور، سرمایه‌بر بودن و داشتن قابلیت صادرات، از مهم‌ترین کالاهای توسعه‌ای محسوب می‌شود. علاوه بر این، منابع معدنی قابل دسترس و توانایی ساخت حدود ۸۰ درصد از تجهیزات و ماشین‌آلات خطوط تولید سیمان در کشور نیز از مزایای تولید این محصول است.
در حال حاضر ۷۴ طرح فعال دارای پیشرفت فیزیکی با ظرفیت ۸/ ۹۱ میلیون تن در دست اجرا است که از این تعداد ۱۲ طرح با ظرفیت ۷/ ۱۰ میلیون تن از پیشرفت فیزیکی بالای ۶۰ درصد برخوردارند و ۲۳ طرح نیز با ظرفیت ۸/ ۱۸ میلیون تنی پیشرفتی بین ۲۰ تا ۶۰ درصد دارند و ۳۹ طرح نیز با ظرفیت ۳/ ۶۲ میلیون تنی پیشرفت فیزیکی کمتر از ۲۰ درصدی دارند و با توجه به هدف‌گذاری صورت گرفته در سند ۱۴۰۴ به‌طور قطع نیاز به ظرفیت‌های بیشتری برای تحقق تولید ۱۲۰ میلیون تن سیمان در کشور وجود دارد و باید در این زمینه گام‌های اساسی برداشته شود.
با توجه به وضعیت این صنعت استراتژیک در سند راهبردی سهم اشتغال ۵/ ۱ درصد در نظر گرفته شده است و از سوی دیگر براساس ارزیابی‌های صورت گرفته حجم صادرات سیمان در افق ۱۴۰۴ باید به ۳۲ میلیون تن برسد. صادرات محقق شده برای این صنعت در سال ۹۴ برابر با ۱۵ میلیون تن بوده و براساس پیش‌بینی‌های صورت گرفته تا پایان سال جاری صادرات سیمان باید به ۲۱ میلیون تن برسد.
برای تحقق اهداف پیش‌بینی شده در برنامه راهبردی ۶ هدف کلی برای این صنعت در نظر گرفته شده که در این خصوص می‌توان به ارتقای بهره‌وری، افزایش توان رقابت‌پذیری، بهینه‌سازی مصرف انرژی و آب، تکمیل زنجیره ارزش و توسعه صنایع پایین‌دستی، ارتقای سطح کیفی و استاندارد محصولات در سطح جهانی و دستیابی به شاخص های استانداردهای زیست محیطی اشاره کرد.
برای تحقق اهداف مذکور وزارت صنعت، معدن و تجارت پنج راهبرد نیز در نظر گرفته شده که در این خصوص می‌توان به توسعه و ایجاد زیرساخت‌ها، ایجاد نظام یکپارچه در بخش توزیع سیمان، پیاده‌سازی استانداردها و بازمهندسی سیستم‌های کیفی، مدیریت بازار در جهت مصارف سیمان در حوزه‌های راهسازی و افزایش سهم سازه‌های بتنی در ساختمان‌سازی و پیاده‌سازی استانداردهای زیست محیطی در جهت رفع آلاینده‌ها اشاره کرد.
